Cehalet Üzerine..

Bediüzzamanın dediği gibi "Bizim düşmanımız cehalet, zaruret, ihtilaftır. Bu üç düşmana karşı; san'at, marifet, ittifak silâhıyla cihad edeceğiz."(Divan-ı Örfi - 15)

Bu paragrafa dikkat edilirse cehaletin karşıtı marifettir. Marifet ilim ve fen yoluyla bilgi sahibi olmaya çalışmaktır. "İlimlerin esası, ilimlerin şahı ve padişahı; iman ilmidir."(Sözler - 749)

İmamı Gazali de ilimleri dört ana sınıfa ayırıyor ve ilk sıraya Marifetullah ilmini koyuyor. İlim ve fenlerin nihayi hedefi Allah'ı bilmek, tanımak, sevmek ve O'na kul olmaktır. Allah'a götürmeyen bilgi insanı cehalete götürür.

Cehalet bir konuda bilgi ve fikir sahibi olmama olarak tanımlanabilir aynı zamanda bildiğini uygulamayan da cahildir. Bu cihetle herkes bilmediği her şeyin cahilidir ama gerçek cehalet Allah'ı bilememektir. Okumuşluk bu cihetiyle insanı cehaletten kurtarmıyor bunlara da okumuş cahil denir. Mesleğinde iyi bir doktor, iyi bir mühendis olabilir ama iyi bir insan olamayabilir. Zenginse malını kötüye kullanıyorsa cahildir. Tek başına para, mal ve mülk insanı cehaletten kurtaramaz. Mesleğini kötüye kullanan zır cahildir. Model insan olan Allah'ın Resulüne uyduğunuz ölçüde cehaletten kurtuluruz. Gayri Müslimlerin de birçok güzel huyları vardır bu cihetleriyle bu insanlar da cahil değildir. Müslüman olan insanların da kötü huyları vardır bu cihetle de bu insanlar cahildir. İsraf kötü bir sıfattır kimde bulunursa bu cihetiyle cahildir. Temel insani değerler değişmiyor her toplumda kötüdür. Yalan ve aldatmak tüm toplumlarda kötü sıfatlardır.

İlk şuurlu cahil varlık şeytandır. Şeytan bilgi ve fikir sahibidir ama marifet sahibi olmadığı için cahildir. Allah’ı bilmek yetmiyor bildiğiyle amel etmek gerekiyor.

Mekke müşriklerinden cahillerin babası Ebu Cehildir. Halbuki Ebu Cehil çok şeyler biliyordu, zekiydi ama cahillerin babası olarak adlandırılmıştır çünkü ahlaktan ve imandan yoksundu. Dolayısıyla insan, insanı değerlere uyduğu ölçüde cehaletten kurtulur.

İnsanı değerleri de üzerinde cem eden insan ise Kuranda da buyrulduğu gibi Hz. Muhammeddir(asm)."Hiç şüphesiz sen pek büyük bir ahlak üzerindesin" (Kalem süresi,4)

"Resul-i Ekrem aleyhissalâtü vesselâm, hilkaten en mutedil bir vaziyette ve en mükemmel bir surette halk edildiğinden, harekât ve sekenatı, itidal ve istikamet üzerine gitmiştir. Siyer-i seniyesi, kat'î bir surette gösterir ki her hareketinde istikamet ve itidal üzere gitmiş, ifrat ve tefritten içtinab etmiştir."(Lem'alar/68)

Her gün en az 40 defa okuduğumuz Fatiha suresinde "ihdinas sırâtel mustakîm" diye dua ederiz zahiri manasını hepimiz biliriz. Detaya ve tefsirlere baktığımız zaman bizim tüm duygularımızı ifrattan ve tefritten koru ve vasat mertebesi olan istikamet ve itidal üzere yaşat manasını da ihtiva etmektedir. Hangi konuda olursa olsun ifrat ve tefrite düşen cehalet üzeredir. Vasat üzere olanlar istikamettedir.

Mesala: "Kuvve-i akliyenin tefrit mertebesi gabavettir ki, hiçbir şeyden haberi olmaz. İfrat mertebesi cerbezedir ki; hakkı bâtıl, bâtılı hak suretinde gösterecek kadar aldatıcı bir zekâya mâlik olur. Vasat mertebesi ise hikmettir ki; hakkı hak bilir imtisal eder, bâtılı bâtıl bilir içtinab eder."(İşarat-ül İ'caz - 23)

"Eğer dalalet cehaletten gelse izalesi kolaydır. Fakat dalalet, fenden ve ilimden gelse izalesi müşküldür."(Mektubat/24)

Okumamaktan veya bilmeden ortaya çıkan bazı cahilleri ikna etmek kolaydır ama okuyarak bilinçli bir şekilde oluşan cahillikle mücadele daha zordur. Bilmiyorum bunlara ne denir? Herhalde bunlara bilgili cahiller denir çünkü insanın her bildiği doğru değildir. Bilmiyor bilmediğini de bilmiyor ve kendilerini bilir zannediyorlar.

"Yani nef' ve zararı tefrik edecek bir hisse mâlik değillerdir. Bu ise cehaletin en alçak ve en aşağı bir derekesine düştüklerine işarettir."(İşârât-ül İ'caz/99)

Gerek maddi gerekse manevi konuda yararına olanı veya zararına olanı ayırt edecek bir hisse sahip olmayanlar da cahildir çünkü Allah insana zararına veya yararına olacak şeyleri ayırt edecek akıl vermiştir. Bu aklı vahyin ışığında kullanmayanlar da cehalete düşmeye mahkumdurlar. İslamiyet "fikre tevhid, hayata istikamet verir." Fikri tevhidde olmayanlar nihayetsiz yollara düşmeye mahkumdur bu şekilde olanların ise istikametli olmaları imkansızdır.

Zâriyat suresi 56 da Cenabı Hak "Ben insanları ancak bana ibadet etsinler diye yarattım" Bunu bazı âlimler aşağıdaki şekilde marifet olarak tercüme etmişlerdir.

"İnsanın bu dünyaya gönderilmesinin hikmeti ve gayesi; Hâlık‑ı kâinat'ı tanımak ve ona iman edip ibadet etmektir. Ve o insanın vazife-i fıtratı ve farîza-i zimmeti, marifetullah ve iman‑ı billahtır ve iz'an ve yakîn ile vücudunu ve vahdetini tasdik etmektir. Şualar/100"

Dolayısıyla insan bu dünyaya geliş amacını unuttuğu ölçüde cehalet üzerine yaşıyor demektir. Cenabı Hak bizi istikametten ayırmasın.15 Eylül 2024 (12 Rebiulevvel 1446)