Adıyaman’ın İl Oluşunun Gerçek Hikâyesi: Siyasetin Gölgesinden Umuda…
R. Ferhat VURAL 07.12.2025 10:30:04
Gerçek Hikâye, Resmî Belgelerin Satır Aralarında.
Her yıl 1 Aralık'ta Adıyaman'ın il oluşunu kutluyoruz. Bir zamanlar Malatya’ya bağlı bir ilçe olan Adıyaman, 1 Aralık 1954’te alınan kararla il statüsüne kavuştu.
Ancak protokolün yayımladığı kutlama mesajlarında bu sürecin gerçeğine dair tek bir cümle göremezsiniz. Mesajlarda, sanki Adıyaman il olmadan önce içine kapanmış, fakir, geri kalmış; il olduktan sonra zincirlerini kırmış, gelişmiş bir kent hâline gelmiş gibi bir hava verilir.
Oysa bu anlatı, tarihle de belgelerle de uyuşmuyor.
Gelişmişlik Tablosunun Gösterdikleri
Hem TÜİK verileri hem de bağımsız kuruluşların analizleri, Adıyaman’ın ne Malatya ile ne de diğer komşu illerle yarışacak düzeyde gelişmişlik gösterebildiğini ortaya koyuyor.
81 il arasında yıllardır listenin son sıralarında yer alıyoruz. Eğitimde, sağlıkta, yaşanabilirlikte ve yatırım cazibesinde tablo aynı.
Geçen yıl FORBES’un “Türkiye’nin Çalışmak ve Yaşamak İçin En İyi Şehirleri” listesinde Malatya 28., Adıyaman ise her zamanki gibi 70. sırada yer aldı.
Bu tablo bize şunu gösteriyor: İl olmak tek başına kalkınma anlamına gelmiyor.
Demokrat Parti Dönemi ve Siyasi Arka Plan
1 Aralık 1954’te Adıyaman’ın il yapılmasının ardında, sanıldığı gibi “şu paşanın, bu ağanın büyük mücadelesi” yoktu.
Bu karar, Demokrat Parti’nin 2 Mayıs 1954 seçimlerinden sonra attığı siyasi bir adımın sonucuydu.
Demokrat Parti seçimden büyük bir zaferle çıkmıştı, ancak Kars, Malatya, Kırşehir ve Sinop gibi birkaç ilde beklediğini bulamamıştı. Bu iller muhalefete daha fazla oy vermişti.
Parti, bu illeri “cezalandırma” yoluna gitti:
Adıyaman’ı Malatya’dan ayırıp il yaptı,
Kırşehir’i ise ilçe statüsüne düşürdü.
O Dönemin Tanıkları Ne Diyor?
Dönemi doktora tezi olarak inceleyen Doç. Dr. Gazenfer Kaya, “Toplumsal Değişme Sürecinde Siyaset ve Özgürlükler” adlı çalışmasında süreci şöyle özetliyor:
“CHP sadece 3 ilde (Kars, Malatya ve Sinop) milletvekillerini çıkarabilmiştir. Demokrat Parti seçim sonucunun verdiği güçle siyasal özgürlüklerde kısıtlamalara gitmiş, muhalefete oy veren iller cezalandırılmıştır. Bu bağlamda 14 Haziran 1954’te Malatya’ya bağlı Adıyaman kazası il yapılırken, 30 Haziran 1954’te Kırşehir ilçe yapılmıştır.”
Kısacası, Adıyaman’ın il oluş sürecinin temelinde siyasi bir hamle vardır; destan yazan önderlerin, gecesini gündüzüne katan kahramanların değil.
71 Yıl Sonra: Bugünün Adıyaman’ı
Aradan 71 yıl geçti. Bugün Adıyaman’ın karşımıza çıkardığı tablo ortada:
İŞKUR’a kayıtlı on binlerce işsiz,
Bir temizlik kadrosu için binlerce başvuru,
Depremin ardından hem şehrin hem insanların yorgun ve kırılgan psikolojisi,
Gelişmişlik sıralamalarında değişmeyen bir dip seviye…
Bu manzara, il olmanın tek başına bir refah anahtarı olmadığını açıkça gösteriyor.
Sonuç: Gerçeği Bilmek, Geleceği Kurmanın İlk Adımıdır
Adıyaman’ın il oluşu, romantikleştirilmiş bir kahramanlık öyküsü değil; dönem siyaseti içinde alınmış bir karardır. Bunu bilmek, geçmişle hesaplaşmak değil, geleceği daha sağlıklı kurmanın başlangıcıdır.
Bugün ihtiyaç duyduğumuz şey, gerçekleri saklamayan bir tarih bilinci ve adil, planlı, sürdürülebilir bir kalkınma iradesidir.
1 Aralık’ı kutlarken asıl dileğimiz şudur:
1 Aralık’ı her yıl sadece “il oluş günü” olarak değil, kalkınmış, güçlü, umut veren bir Adıyaman’ın doğum günü olarak kutlayacağımız günlere hep birlikte yürümek dileğiyle.
Sağlıcakla kalınız
.jpeg)
.png)
